Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

Öz

Bu çalışmanın konusu Diyarbakır çevresinde yaşayan Türkmenlerin dini hayatları ile ilgilidir. Anadolu coğrafyasının çeşitli yerlerinde yaşayan Türkmenlerin uzun yıllar yaşamış olduğu, tarihsel ve kültürel zenginlikleri ile ön plana çıkan Diyarbakır şehri, araştırmanın çalışma evrenini oluşturmuştur. Geçmişte bazı Türk toplumlarına başkentlik yapmış olan Diyarbakır, farklı etnisite ve inanca mensup toplumları içinde barındıran bir toplumsal yapıya sahiptir. Çalışmanın iki yönü bulunmaktadır; birincisi Alevilik ikincisi Türkmenliktir. Araştırmada Diyarbakır çevresinde yaşayan Türkmenlerle derinlemesine görüşme, gözlem ve anket veri toplama teknikleri kullanılarak bir alan araştırması uygulanmıştır. Diyarbakır’ın merkeze bağlı iki köyü, Bismil İlçesi’nin bir mahalle ve 2 köyü ile Çınar İlçesi’nde bir köyde dâhil olmak üzere toplamda 311 katılımcı bireye anket uygulanmıştır. Anketlerde inanış, kurumsal işleyiş, ibadet ve sosyal ilişkiler başlıkları altında katılımcı bireylerin Alevilik inancına ilişkin tutumları, bu inancı öğrenme konusundaki bilgi kaynaklarının neler olduğu, Dedelik kurumu, Aleviliğin örf ve adetleri gibi sorular sorulmuştur. Anket verileri SPSS istatistik programıyla analiz edilerek sonuçları sosyolojik olarak yorumlanmıştır. Bulgu olarak Alevi Türkmenlerin modernleşmeye uyum sağlayamadığı, ibadet, inanış ve kurumsal işleyişlerinin zayıfladığı anlaşılmıştır. Dedelik kurumunun, Alevilik inancına dair pratiklerin bilgi teknolojilerinin gelişmesi, kentleşme ve yabancılaşma gibi faktörlerle işlevinin zayıfladığı anlaşılmıştır. Çalışmada Türkmen Alevilerinin ibadet, inanç ve eğilimleri din sosyolojisi bağlamında incelenerek Türk din tarihine düşünsel ve teorik katkı sağlamaktadır. Diyarbakır ve çevresinde yaşayan Türkmen Alevilerinin ibadetleri, yaşam felsefeleri, dinsel norm ve değerler sistemi üzerine yapılan saha çalışması, belirli bir toplumsal grubun yaşam örüntülerini, inancı ve kültürü incelediğinden etnografik bir araştırma desenine sahiptir. Literatür incelendiğinde Türk din tarihine yönelik alan araştırmaları nicel anlamda azdır. Bu çalışma Türkmen Alevilerinin inanç pratiklerine ilişkin bütüncül bir bakış açısı ortaya koyması bakımından literatüre katkı sağlamaktadır.